Ten drań cudzysłów

13 listopada 2014

Cudzysłów to drań z dwóch powodów - trudno się go odmienia (w cudzysłowie czy cudzysłowiu? bez cudzysłowu czy cudzysłowia?) i »występuje« ‘w’ "różnych" 'dziwnych' „formach”. A gdy mamy cytat w cytacie, to co wtedy - podwójny cudzysłów? Jak powinno być? Cudzysłowie, daj żyć!

Jak odmieniać „cudzysłów”?

Na początek odmiana, czyli spadaj stąd, pierwszy problemie. Wbrew plotkom nie ma formy zakończonej na „-wia” ani „-wiu”. Ze zmiękczeniem (czyli z „i” po „w”) jest tylko „-wie”, a reszta dość prosta:

L. poj.

M. cudzysłów D. cudzysłowu (nie: cudzysłowia) C. cudzysłowowi B. cudzysłów N. cudzysłowem Ms. w cudzysłowie (nie: w cudzysłowiu) W. cudzysłowie!

L. mn.

M. cudzysłowy D. cudzysłowów C. cudzysłowom B. cudzysłowy N. cudzysłowami Ms. w cudzysłowach W. cudzysłowy!

To te "znaczki", prawda?

No niestety nieprawda. Ten znak na klawiaturze, który stosujemy najczęściej, to znak zastępczy - tzw. cudzysłów prosty, bo składa się z prostych, pionowych kreseczek. W wielu programach, m.in. Microsoft Word, zmienia się on automatycznie na cudzysłów drukarski, czyli poprawny w języku polskim „taki cudzysłów” (cudzysłów apostrofowy podwójny), pod warunkiem, że w danym dokumencie ustawiono język polski jako język tekstu. Jeśli oznaczymy tekst jako pisany w j. angielskim, wtedy podwójny cudzysłów prosty zmieni się na “cudzysłów amerykański”. Jednak większość programów i okienek w formularzach na stronach www nie zamienia prostych cudzysłowów i dlatego nasze cytaty w internecie wyglądają tak: A powinny tak:

Takie błędy widzimy też na popularnych blogach: I w serwisach informacyjnych:

Jak je wpisać?

Niestety nie wszystkie cudzysłowy dostępne są z poziomu klawiatury, bo znaki te kiedyś nie były standardem ASCII. Ale można je dość łatwo wpisać na Macu:

Mac

„” Alt+[ i Alt+Shift+[ »« Alt+Shift+\ i Alt+\

Windows

Tu niestety skrótów nie ma – pozostaje kopiować z Tablicy znaków albo stąd, proszę bardzo:
Oto „pierwszy”, »drugi«, ‘trzeci i brytyjski’ oraz “amerykański” cudzysłów.

Gdzie idzie kropka?

Kropka w polskim zdaniu zawsze jest na końcu, więc jeśli kończymy zdanie cytatem lub tytułem, najpierw zamykamy cudzysłów, a dopiero potem stawiamy kropkę, nawet jeśli w cudzysłowie jest całe zdanie:
Możesz mnie wyrzucić ze znajomych na fejsie, ale nie cierpię „Gwiezdnych wojen”. „Być albo nie być – oto jest pytanie”.
Jeśli wykrzyknik lub pytajnik są częścią cytatu, ten znak zapisujemy wewnątrz cudzysłowu:
Nie mogę się doczekać, aż znów obejrzę film „Ile waży koń trojański?”. Ile razy widziałaś „Ile waży koń trojański?”? Kto jeszcze uważa, że „nic się nie stało”?

Cytat w cytacie

Gdy w jednym cudzysłowie umieszczamy kolejny, ten wewnętrzny (zagnieżdżony) »wygląda tak« – jest to cudzysłów niemiecki:
Jak zdradził nam sam autor: „Mój ulubiony film to »Stój, bo mamuśka strzela«”.
Zauważcie, że gdy zamykamy wewnętrzny i zewnętrzny cudzysłów obok siebie, między nimi nie ma spacji. Dopuszcza się też odwrócenie znaków wewnętrznego cudzysłowu z »takich« na «takie» (cudzysłów francuski), choć ten drugi stosuje się w słownikach dla wyróżnienia definicji, więc może lepiej ich nie mieszać, ale można wymienić - byle stosować konsekwentnie:
hasiok reg. śl. «śmietnik»
Czasem, choć bardzo rzadko, zdarza się, że mamy cytat w cytacie w cytacie. Wtedy ten najbardziej wewnętrzny cudzysłów ‘wygląda tak’ (cudzysłów brytyjski):
Czy zanotowałaś zdanie „I wtedy powiedział: »Nie sądziłem, że nasz pierwszy samochód będzie aż takim ‘klasykiem’!«”?

Kiedy używać?

Tytuły prasowe, tytuły filmów, książek, gier – to wiadomo:
„Playboy” „Teksańska masakra piłą mechaniczną” „O psie, który jeździł koleją” „Call of Duty”
Oprócz tego cytaty, ale nie w formie dialogu:
Taksówkarz zapytał: „Dokąd?”, na co odpowiedziałem: „Do domu”.
ale:
– Dokąd? – zapytał taksówkarz. – Do domu – odpowiedziałem.
Słowa, których w danym kontekście nie używamy w zwyczajnym znaczeniu, np.
Widziałaś tę boską torebkę? Cena też była „boska”.
Ale gdy używamy słów potocznych lub przenośni, cudzysłów jest zbędny, np.

„Przecież to bez znaczenia!” powiesz?

Niby tak. W internecie przyzwyczailiśmy się już do tego, że na co dzień stosujemy cudzysłowy proste, a więc niepoprawne. Bo tak nam łatwiej. I rzeczywiście nie ma sensu wklejać wszędzie poprawnych polskich cudzysłowów, bo z tym jest za dużo zachodu. Sama tego nie robię, gdy piszę tweety czy posty na Facebooku. Ale w materiałach drukowanych czy innych ważnych dokumentach, a już na pewno we własnym CV, wszystko powinno być jak należy. Dlatego tam, gdzie to ważne, zmieniaj cudzysłów na poprawny. Może kiedyś dzięki temu dostaniesz pracę.

53 komentarze to “Ten drań cudzysłów”

  1. NiLok

    Chyba prof. Miodek czy któraś z tych innych polskich mądrych głów zajmująca się poprawnością języka dała prostą radę na problemy z odmianą cudzysłowu. Mianowicie, odmienia się on jak rów. I wtedy sprawa staje się o wiele prostsza. :)

    Arlena – nie znam Cię, nie wiem jaka jesteś prywatnie, w ogóle nie wiem jaka jesteś, ale za to Twoje zboczenie dotyczące poprawności naszego języka po prostu Cię uwielbiam!

  3. Artur J.

    Ja w Windowsie zrobiłem sobie ściągawkę do wpisywania cudzysłowów i nie tylko z klawiatury numerycznej z Altem:
    „ Alt 0132
    ” Alt 0148
    “ Alt 0147
    ‘ Alt 0145
    ’ Alt 0146
    « Alt 0171
    » Alt 0187
    … Alt 0133
    – Alt 0150
    — Alt 0151

      • Marta Mardyła

        Tutaj znalazłam coś takiego: „Obowiązuje tylko jeden wyjątek. Rzadko się o nim mówi, bo rzadko też pojawia się w tekstach taka sytuacja. Otóż jeżeli:

        cytat stanowi samodzielne zdanie

        oraz kończy się wykrzyknikiem, wielokropkiem, znakiem zapytania lub kombinacją tych znaków

        – kropkę w ogóle pomijamy!”.

        http://www.ekorekta24.pl/porady-jezykowe/19-interpunkcja/174-zbieg-cudzyslowu-i-kropki-w-tekscie-jaka-interpunkcja

        Co o tym myślisz? Rzeczywiście w większości źródeł jest napisane, że kropka powinna być zawsze, nie jest wspominany ten wyjątek.

          • Artur J.

            Potwierdzenie można zobaczyć np. w Słowniku interpunkcyjnym Jerzego Podrackiego i Aliny Gałązki (PWN 2002), str. 55:

            Jeśli jednak cytaty są samodzielnymi zdaniami zakończonymi wykrzyknikiem, wielokropkiem lub znakiem zapytania, to po cudzysłowie kropki już nie stawiamy.
            „Kochać się wzajemnie, znaczy wzajemnie być pewnym siebie! Gdzież byłoby miejsce na podejrzenia zdrady i zazdrość?!” (M. Choromański)

          • Ana

            Ale to chyba chodzi o sytuację, gdy takie zdanie funkcjonuje – powiedziałabym – w próżni. Tzn. nie jest częścią złożonej wypowiedzi, a zatem bardzo rzadko. Np. jako dedykacja. Dobrze rozumiem? :)

            Co do kwestii odmiany słowa „cudzysłów” – na studiach (bo ze szkoły sobie tego nie przypominam) wyniosłam dwie zasady:
            1) to słowo odmienia się jak słowo „rów”
            2) i – przepraszam za wyrażenie – „dupa”. Bo nie mówimy przecież, że mamy coś w „dupiu” ;)

  13. Lan Pham

    W Windowsie, i w zasadzie na kazdej innej platformie, można także wywołać polskie cudzysłowia poprzez skróty klawiszowe (na klawiaturze numerycznej):
    Dolny: ALT+0132 „
    Górny: ALT+0148 ”
    Nie jest to idealne rozwiązanie, ale przynajmniej nie trzeba instalować dodatkowych aplikacji i po jakimś czasie łatwo się można przyzwyczaić do tego—w taki sam sposób odpowiednio wywołuję myślniki, półpauzy i dywizy, czy też francuskie cudzysłowia i różne inne rzeczy :)

    • Mariusz

      Super! To dobre rozwiązanie, bo potem jeden „ można kopiować po całym mailu. Tylko najlepiej mieć klawiaturę numeryczną na laptopie lub w klawiaturze, wtedy jest to wygodne.

  16. Daniel Nalepka

    Dzień dobry, mam do Pani pytanie:

    Czy pisząc ręcznie można zamykając polski cudzysłów kropkę po nim następującą napisać pod nim? Tak jak w wykrzykniku lub pytajniku? Wiem – wtedy dwa znaki nachodzą na siebie i powstaje swoista ligatura ale czy to przeszkadza?

    Pisząc na klawiaturze to oczywiście jest nieosiągalne (pomijam ingerencję programów graficznych czy DTP) ale odkąd pamiętam tak zawsze zapisywałem to zestawienie znaków pisząc ręcznie. Wizualnie bardzo dobrze to wygląda. Drażni mnie ta pusta przestrzeń pod cudzysłowem i sztucznie (w mojej opinii) dodany odstęp/przesunięcie kropki.

    Żeby to lepiej zobrazować:

    „To jest cytowany zdanie po którym zamknę cudzysłów i postawię kropkę”.

    Beznadziejnie, prawda? ;-)

    Pisząc ręcznie chowałbym tę kropkę pod cudzysłów.

    Jak to wygląda formalnie? Czy jakaś reguła to uwzględnia?

  21. resoltum

    Skarży się Pani na instastory, że dużo czasu zajmuje Pani zamiana wszystkich cudzyslowów w wiekszym dokumencie na polskie.
    Prosta opcja wyszukaj i zamień zamieni nam niestety również cudzysłowy zamykające. Ale gdy wyszukamy wyrażenie spacja i cudzysłów to już mamy załatwione wszystkie cudzysłowy w środku zdania. Pozostaje jeszcze pytanie jak wyszukać cudzysłowy otwierające na poczatku zdania, kiedy poprzednim znakiem jest znak nowej linii a nie spacja. Trzeba użyć powiedzmy transkrypcji znaku nowej linii, czyli znajdź ^p” i zamień na ^p,,.
    W ogóle bardzo przydatnym narzędziem w edycji tekstów są symbole wieloznaczne. Do wlączenia w zakładce wiecej w wyszukiwaniu w Wordzie. Jednak kiedy ktoś popełni zbrodnię i wstawi po otwierajacym cudzysłowie i przed zamykającym spację, to nawet z pomocą wyrażeń regularnych jest ciężko dojść do ładu.

  22. Sina

    Mówisz, że:

    Jeśli oznaczymy tekst jako pisany w j. angielskim, wtedy podwójny cudzysłów prosty zmieni się na “cudzysłów amerykański”.

    Niestety, to nie prawda, mój Word nie chce współpracować i zamienia wszystkie cudzysłowy na polskie, bez znaczenia, jaki mam język. Co jest bardzo denerwujące bo w większości piszę po angielsku…

Leave a Reply

You must be logged in to post a comment.