Cudzysłów to drań z dwóch powodów – trudno się go odmienia (w cudzysłowie czy cudzysłowiu? bez cudzysłowu czy cudzysłowia?) i »występuje« ‘w’ "różnych" 'dziwnych' „formach”. A gdy mamy cytat w cytacie, to co wtedy – podwójny cudzysłów? Jak powinno być? Cudzysłowie, daj żyć!
Jak odmieniać „cudzysłów”?
Na początek odmiana, czyli spadaj stąd, pierwszy problemie. Wbrew plotkom nie ma formy zakończonej na „-wia” ani „-wiu”. Ze zmiękczeniem (czyli z „i” po „w”) jest tylko „-wie”, a reszta dość prosta:
L. poj.
M. cudzysłów
D. cudzysłowu (nie: cudzysłowia)
C. cudzysłowowi
B. cudzysłów
N. cudzysłowem
Ms. w cudzysłowie (nie: w cudzysłowiu)
W. cudzysłowie!
L. mn.
M. cudzysłowy
D. cudzysłowów
C. cudzysłowom
B. cudzysłowy
N. cudzysłowami
Ms. w cudzysłowach
W. cudzysłowy!
To te "znaczki", prawda?
No niestety nieprawda. Ten znak na klawiaturze, który stosujemy najczęściej, to znak zastępczy – tzw. cudzysłów prosty, bo składa się z prostych, pionowych kreseczek. W wielu programach, m.in. Microsoft Word, zmienia się on automatycznie na cudzysłów drukarski, czyli poprawny w języku polskim „taki cudzysłów” (cudzysłów apostrofowy podwójny), pod warunkiem, że w danym dokumencie ustawiono język polski jako język tekstu. Jeśli oznaczymy tekst jako pisany w j. angielskim, wtedy podwójny cudzysłów prosty zmieni się na “cudzysłów amerykański”.
Jednak większość programów i okienek w formularzach na stronach www nie zamienia prostych cudzysłowów i dlatego nasze cytaty w internecie wyglądają tak:
Lady Gaga śpiewa "I'm on the edge of glory", a w ukrytym polskim to będzie "Anno, ty jedź powoli".
— Arlena Witt (@wittamina) styczeń 16, 2014
Dziś jedyna data w roku, która w wymowie po angielsku jest zdaniem: "March forth" to "Naprzód marsz". A czwarty piszemy fourth. #funfact
— Arlena Witt (@wittamina) marzec 4, 2014
A powinny tak:
Takie błędy widzimy też na popularnych blogach:
I w serwisach informacyjnych:
Jak je wpisać?
Niestety nie wszystkie cudzysłowy dostępne są z poziomu klawiatury, bo znaki te kiedyś nie były standardem ASCII. Ale można je dość łatwo wpisać na Macu:
Mac
„” Alt+[ i Alt+Shift+[
»« Alt+Shift+\ i Alt+\
Windows
Tu niestety skrótów nie ma – pozostaje kopiować z Tablicy znaków albo stąd, proszę bardzo:
Oto „pierwszy”, »drugi«, ‘trzeci i brytyjski’ oraz “amerykański” cudzysłów.
Gdzie idzie kropka?
Kropka w polskim zdaniu zawsze jest na końcu, więc jeśli kończymy zdanie cytatem lub tytułem, najpierw zamykamy cudzysłów, a dopiero potem stawiamy kropkę, nawet jeśli w cudzysłowie jest całe zdanie:
Możesz mnie wyrzucić ze znajomych na fejsie, ale nie cierpię „Gwiezdnych wojen”.
„Być albo nie być – oto jest pytanie”.
Jeśli wykrzyknik lub pytajnik są częścią cytatu, ten znak zapisujemy wewnątrz cudzysłowu:
Nie mogę się doczekać, aż znów obejrzę film „Ile waży koń trojański?”.
Ile razy widziałaś „Ile waży koń trojański?”?
Kto jeszcze uważa, że „nic się nie stało”?
Cytat w cytacie
Gdy w jednym cudzysłowie umieszczamy kolejny, ten wewnętrzny (zagnieżdżony) »wygląda tak« – jest to cudzysłów niemiecki:
Jak zdradził nam sam autor: „Mój ulubiony film to »Stój, bo mamuśka strzela«”.
Zauważcie, że gdy zamykamy wewnętrzny i zewnętrzny cudzysłów obok siebie, między nimi nie ma spacji.
Dopuszcza się też odwrócenie znaków wewnętrznego cudzysłowu z »takich« na «takie» (cudzysłów francuski), choć ten drugi stosuje się w słownikach dla wyróżnienia definicji, więc może lepiej ich nie mieszać, ale można wymienić – byle stosować konsekwentnie:
hasiok reg. śl. «śmietnik»
Czasem, choć bardzo rzadko, zdarza się, że mamy cytat w cytacie w cytacie. Wtedy ten najbardziej wewnętrzny cudzysłów ‘wygląda tak’ (cudzysłów brytyjski):
Czy zanotowałaś zdanie „I wtedy powiedział: »Nie sądziłem, że nasz pierwszy samochód będzie aż takim ‘klasykiem’!«”?
Kiedy używać?
Tytuły prasowe, tytuły filmów, książek, gier – to wiadomo:
„Playboy”
„Teksańska masakra piłą mechaniczną”
„O psie, który jeździł koleją”
„Call of Duty”
Oprócz tego cytaty, ale nie w formie dialogu:
Taksówkarz zapytał: „Dokąd?”, na co odpowiedziałem: „Do domu”.
ale:
– Dokąd? – zapytał taksówkarz.
– Do domu – odpowiedziałem.
Słowa, których w danym kontekście nie używamy w zwyczajnym znaczeniu, np.
Widziałaś tę boską torebkę? Cena też była „boska”.
Ale gdy używamy słów potocznych lub przenośni, cudzysłów jest zbędny, np.
„Przecież to bez znaczenia!” powiesz?
Niby tak. W internecie przyzwyczailiśmy się już do tego, że na co dzień stosujemy cudzysłowy proste, a więc niepoprawne. Bo tak nam łatwiej. I rzeczywiście nie ma sensu wklejać wszędzie poprawnych polskich cudzysłowów, bo z tym jest za dużo zachodu. Sama tego nie robię, gdy piszę tweety czy posty na Facebooku.
Ale w materiałach drukowanych czy innych ważnych dokumentach, a już na pewno we własnym CV, wszystko powinno być jak należy. Dlatego tam, gdzie to ważne, zmieniaj cudzysłów na poprawny. Może kiedyś dzięki temu dostaniesz pracę.